فیروز نادری، نابغه ایرانی سازمان فضایی ناسا
تیم ایتی مایتی – دکتر فیروز نادری، دانشمند شناختهشدهی ناسا و یکی از مدیران سابق آزمایشگاه پیشرانش جت در این سازمان بود.
فیروز نادری، دانشمند ایرانی-آمریکایی هوافضا، به مدت ۳۰ سال در سازمان هوایی ناسا مشغول به کار بود. او در مدت فعالیت خود، در بخشهای مختلف این سازمان مسئولیتهای فنی و اجرایی بر عهده داشت. تمرکز اصلی فعالیتهای نادری در آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا (JPL) بود. او در این آزمایشگاه در بسیاری از پروژههای بزرگ رباتیک فضایی آمریکا شرکت کرد و همچنین مدیر کل اکتشافات منظومهی شمسی در این سازمان بود.
فیروز نادری در سال ۲۰۱۶ از ناسا بازنشسته شد و اکنون بهعنوان مشاور مدیریت با این سازمان و استارتاپهای نوپا همکاری میکند. او همچنین بهعنوان سخنران در همایشهای علمی شرکت میکند.
فیروز نادری اواخر اردیبهشت ۱۴۰۲ در اثر یک حادثه از گردن به پایین فلج شد و در بیمارستان تحت عمل جراحی قرار گرفت. درحالیکه دکتر نادری دوران نقاهت خود را سپری میکرد، روز ۱۹ خرداد یکی از نزدیکانش اعلام کرد که او از دنیا رفته است.
فیروز نادری در پنجم فروردین سال ۱۳۲۵ در شیراز به دنیا آمد. او تحصیلات ابتدایی را در شهر محل تولد خود به پایان رساند و برای تحصیل در مقطع دبیرستان به تهران آمد. والدینش او را به مدرسهی ایتالیایی شبانهروزی دون بوسکو (Don Bosco) فرستادند. پس از دورهی متوسطه، نادری برای تحصیل در دانشگاه به آمریکا رفت. او مدرک کارشناسی خود را در سال ۱۹۷۲ در رشتهی مهندسی برق از دانشگاه ایالتی آیووا دریافت کرد.
پس از دریافت مدرک کارشناسی، فیروز نادری دو سال در سانتا باربارا بهعنوان مهندس مشغول به کار بود. نادری تحصیلات تکمیلی را در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به اتمام رساند و مدرک دکترای خود را در سال ۱۹۷۶ از این دانشگاه دریافت کرد.
نادری پس از اتمام تحصیلات به مدت دو سال و برای گذراندن خدمت سربازی به ایران بازگشت. او ضمن گذراندن دوران سربازی، در مرکز سنجش از دور ایران نیز مشغول به کار بود. نادری در سال ۱۳۵۷ ایران را برای همیشه به مقصد آمریکا ترک کرد.
استخدام در ناسا
نادری به محض بازگشت به آمریکا، در سازمان فضایی ناسا بهعنوان مهندس سیستم مشغول به کار شد. شروع فعالیت او در ناسا، سپتامبر سال ۱۹۷۹ و در آزمایشگاه پیشرانش جت (JPL) این سازمان بود. این مرکز تحقیقاتی در پاسادینا کالیفرنیا واقع است. مأموریت اصلی جیپیال، تحقیقات در مورد طراحی و ساخت پرتابههای بیسرنشین به مسافتهای دور مانند خارج از منظومهی شمسی است. از دیگر ایرانیانی که در این آزمایشگاه مشغول بودهاند میتوان به بابک فردوسی و شهید مصطفی چمران اشاره کرد.
فعالیت فیروز نادری در آزمایشگاه جیپیال به مدت ۳۰ سال ادامه پیدا کرد و او در این مدت پستهای مختلفی از مهندس سیستم تا مسئول توسعهی فناوری، مدیر پروژه و برنامهی سیستمهای ارتباطی ماهوارهای، مدیر آزمایشات مطالعهی زمین از راه دور، مدیر آزمایشهای فیزیک نجومی و مدیر سیستمهای سیارهای را بر عهده داشت.
اولین تجربههای کاری فیروز نادری در ناسا، مربوط به طراحی سیستمی بر پایهی ارتباطات ماهوارهای بود که پوشش تلفن همراه را در کل آمریکا ایجاد کند. او برای انجام این پروژه به مدت دو سال در میانههای دههی ۱۹۸۰ در مرکز مدیریت ناسا مشغول به کار شد. نتایج کار او و تیم همراهش با نام سیستم ارتباطات ماهوارهای پیشرفته (ACTS) شناخته میشود. این سیستم، پیشگام سیستمهای ماهوارهای چندموجی پیشرفتهی امروزی است.
پس از اتمام پروژهی ماهوارهای، نادری به آزمایشگاه جیپیال بازگشت و در آنجا بهعنوان مدیر در پروژهی Scatterometer مشغول به کار شد. اهداف این پروژه، اندازهگیری راداری فضایی روی بادهای اقیانوسی بود که در پیشبینی وضعیت آب و هوا کاربرد داشت. نادری بهخاطر عملکرد عالی در مدیریت این پروژه، مفتخر به دریافت جایزهی رهبری برجسته از ناسا شد. پس از این پروژه، فیروز نادری در پروژهی بلندپروازانهی ناسا برای پیدا کردن سیارههای شبیه به زمین در دیگر منظومههای سیارهای مشارکت کرد. نام این پروژه Origins بود.
مدیریت پروژهی اکتشاف مریخ
فیروز نادری در آوریل سال ۲۰۰۰ بهعنوان مدیر برنامهی پروژهی اکتشاف مریخ سازمان فضایی ناسا انتخاب شد. ناسا در سال ۱۹۹۹ دو شکست بزرگ در این پروژه متحمل شده بود که اخبار آن بهصورت گسترده و عمومی منتشر شد و وجههی این سازمان را مخدوش کرد. نادری با در دست گرفتن مدیریت برنامههای این پروژه، مجموعهای از برنامههای منظم علمی، فنی و عملیاتی را برنامهریزی کرد که با پیروی از آنها، سازمان فضایی توانست هر دو سال یک فضاپیما به مریخ پرتاب کند.
پروفسور فیروز نادری به مدت پنج سال در سمت مدیریت پروژهی اکتشاف مریخ باقی ماند. در مدت مدیریت او، کاوشگرهای اسپیریت و آپورچونیتی با موفقیت به سطح این سیاره رسیدند. در خلال سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲، تعداد ۶ پروژهی موفق متوالی توسط سازمان ناسا اجرا شد. چهار کاوشگر در سطح این سیاره فرود آمدند و دو ماهواره نیز در مدار آن قرار گرفتند. تمامی این موفقیتها، حاصل تلاش و برنامهریزی دقیق نادری در سال ۲۰۰۰ بود. او بهخاطر مدیریت عالی در پروژهی اکتشاف مریخ، بالاترین نشان افتخاری ناسا یعنی «مدال خدمات برجستهی ناسا» را دریافت کرد.
معاون اول جیپیال
پس از پروژهی اکتشاف مریخ، نادری بهعنوان معاون اول آزمایشگاه جیپیال منصوب شد. مسئولیت او در آزمایشگاه، تعیین استراتژی و روش اجرای پروژهها بود. او بهعنوان معاون وظیفهی نظارت بر خرید شرکتها توسط آزمایشگاه و برنامهریزی استراتژیک را بر عهده داشت. نادری در دوران معاونت خود مرکز نوآوری را در این آزمایشگاه تأسیس کرد. این مرکز، یک اکوسیستم استارتاپی داخلی است که بهمنظور ساخت شتابدهنده و انکوباتور در سیلیکون ولی تأسیس شده است. در مدت ۶ سال فعالیت در این مرکز، نادری توانست سرمایهای حدود ۱۰۰ میلیون دلار برای شناسایی و به بلوغ رساندن فناوریهای نوپا جذب کند. عموم پروژههایی که جذب سرمایه داشتند، پتانسیل رشد و تبدیل به پروژههای بزرگ فضایی داشتند.
مدیر پروژهی اکتشاف منظومهی شمسی
نادری در پنج سال آخر فعالیت در جیپیال، مدیر پروژهی اکتشاف منظومهی شمسی بود. او در این پروژه مسئولیتهای متعددی از جمله مدیریت فضاپیمای کاسینی به سیاره زحل، مدیریت پروژهی دان در سیارکهای وستا و سرس و مدیریت پروژهی جونو در سیاره مشتری را بر عهده داشت. از دیگر مسئولیتهای او میتوان به برنامهریزی طراحی و ساخت اولین هلیکوپتر مریخی و پروژهی مولتیمیلیارد دلاری اکتشاف قمر اروپا در مدار سیاره مشتری اشاره کرد.
بازنشستگی
پروفسور فیروز نادری پس از ۳۶ سال فعالیت در ناسا در فوریهی سال ۲۰۱۶ بازنشسته شد. در یک مهمانی که به افتخار او برگزار شد، سیارک 1989 EL1 به افتخار این دانشمند بزرگ، 5515 Naderi نامیده شد. این سیارک توسط ستارهشناس آمریکایی، الئانور اف هلین در آزمایشگاه پالومار سندیگو و در سال ۱۹۸۹ کشف شده است. قطر این سیارک ۷ کیلومتر است و هر ۵٫۲ ساعت یک دور به دور خودش میچرخد و هر ۴٫۴ سال زمینی، یک دور به دور خورشید میگردد. نادری در یکی از مصاحبههایش در مورد این سیارک گفته بود: «من میرم ولی این [سیارک Naderi 5515] خواهد موند.»
نادری پس از بازنشستگی از ناسا بهعنوان مشاور در ناسا و استارتاپهای نوپا فعالیت میکرد. او یک سخنران نیز بود و علاوه بر آن، بهعنوان مربی برای پرورش رهبران آینده در انجمن ایرانی-آمریکایی فعالیت میکرد. نادری در دانشگاههای مختلفی مثل آکسفورد، استنفورد، برکلی، امآیتی، یوسیالای، تورنتو، ویرجینیا تک، بریتیش کلمبیا و بسیاری دانشگاههای معتبر دیگر، سخنرانیهای آموزشی و انگیزشی متعددی برگزار کرده بود. پروفسور نادری در برگزاری دورههای آموزشی مدیریت در دانشگاه استنفورد نیز مشارکت داشت.
این نابغهی ایرانی-آمریکایی پس از بازنشستگی در فعالیتهای غیر انتفاعی و خیرخواهانه نیز فعالیت داشت. از سازمانهای غیرانتفاعی که نادری در آنها فعالیت میکرد میتوان به اتحادیه روابط عمومی آمریکاییهای ایرانیتبار (PAAIA)، بنیاد حفظ کودکان در مدارس (KCIS)، انجمن بینالمللی کودکان سرطانی (ISCC) و دانشنامهی ایرانیکا اشاره کرد.
پروفسور نادری در یکی از مصاحبههای اخیر در پاسخ به اینکه پس از ۵۰ سال زندگی در آمریکا، خود را بیشتر آمریکایی میداند یا ایرانی، گفت:
ایرانی بودن بخشی از تاریخ من و آمریکایی بودن بخشی از هویت من است. این دو خصوصیت مانند زرده و سفیدهی تخم مرغی که مخلوط شده باشند، قابل جدا شدن نیستند. آمریکا کشور من و ایران سرزمین مادریام است. من از این که ریشههایم در سرزمینی با فرهنگ و تاریخ غنی شکل گرفته خوشحالم و همچنین از اینکه در میان ملتی جوان در آمریکا زندگی میکنم، به خودم میبالم. ملتی که من روی شانههای آن ایستاده و توانستهام به ستارهها دست پیدا کنم.
پروفسور نادری در هشتاد و نهمین مراسم اسکار که سال ۲۰۱۷ در آمریکا برگزار شد، به همراه انوشه انصاری، جایزهی بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان را به نیابت از اصغر فرهادی دریافت کرد. کارگردان ایرانی بهخاطر سیاستهای ضد مهاجرتی دونالد ترامپ، در مراسم حضور نداشت.
پروفسور نادری عموماً در اخبار رسانههای سیاسی حضور پررنگی ندارد؛ اما چندی پیش خبری منتسب به او منتشر شد که صحبتهایی خطاب به رئیس جمهور ایالات متحدهی آمریکا بیان کرده است. در این صحبتها، نادری با لحنی تند از اقدامات ضد مهاجرتی ترامپ انتقاد کرده و ایرانیان شاغل در سازمان فضایی ناسا را ۴۳ درصد عنوان کرده بود. البته مدتی بعد، فیروز نادری در حساب شخصیاش در فیسبوک تمامی این صحبت را تکذیب کرد و گفت اگرچه با سیاستهای ترامپ کاملاً مخالف است؛ اما این لحن صحبت و آمارهای ارائهشده در خبرها، کذب است.
حادثه و درگذشت
اوایل خرداد ۱۴۰۲ صفحهی فیروز نادری در شبکههای اجتماعی که به دست خواهرزاده ایشان اداره میشود، اعلام کرد که دکتر نادری در پی افت ناگهانی ضربان قلب از حال رفته و سرش به دیوار اصابت کرده است. این حادثه جابهجایی مهرهی گردن و آسیبدیدگی نخاع فیروز نادری را بهدنبال داشت و موجب شد ایشان تحت عمل عمل جراحی قرار بگیرد.
درحالیکه دکتر نادری دوران نقاهت خود را سپری میکرد، اعلام خبر درگذشت ناگهانی او در ۱۹ خرداد ۱۴۰۲، موجب بهت و اندوه فراوان در میان دوستاندارانش شد. صفحه توییتر و اینستاگرام او در آخرین پست خود نوشت:
این پست با اندوه عمیق درگذشت دکتر فیروز نادری را در روز جمعه ۹ ژوئن (۱۹ خرداد) به اطلاع میرساند. فیروز در آخرین ساعات زندگی مانند تمام عمرش محصور عشق و تحسین بود.